Giai
đoạn 1: Bắt chước người khác
Từ
khi sinh ra ta đã cần phụ thuộc vào người khác. Chúng ta không thể đi, không
thể nói, không thể tự kiếm ăn, và chắc chắc là không thể tự kê khai thuế.
Khi
còn nhỏ, cách học tập bẩm sinh của chúng là quan sát và bắt chước người khác.
Đầu tiên chúng ta học các kĩ năng cơ bản như đi lại và nói chuyện. Sau đó chúng
ta phát triển các kĩ năng xã hội bằng cách nhìn và làm theo những người xung
quanh mình. Và cuối cùng, trong những năm tháng cuối cùng của thời thơ ấu,
chúng ta học cách thích nghi với văn hóa xã hội bằng cách quan sát các luật lệ
và phong tục xung quanh môi trường sống của mình và cố gắng cư xử theo cách mà
thường được xã hội chấp nhận.
Mục
tiêu của giai đoạn 1 là dạy chúng ta cách tồn tại trong xã hội này để ta có thể
tự chủ và tự chăm sóc được bản thân mình. Những người lớn khác trong cộng đồng
sẽ dìu dắt ta đạt tới giai đoạn này thông qua sự trợ giúp để ta có thể tự ra
quyết định và thực hiện chúng về sau.
Nhưng
sẽ luôn có một số người lớn không thể chấp nhận điều này. Họ trừng phạt chúng
ta vì ta được độc lập. Họ không ủng hộ các quyết định của ta. Và vì vậy chúng
ta không phát triển được sự tự chủ. Chúng ta bị kẹt trong giai đoạn1, mãi
mãi bắt chước những người xung quanh mình, mãi mãi cố gắng làm hài lòng tất cả
những người khác để chúng ta không bị phán xét là kẻ lập dị.
Trong
một cá nhân lành mạnh “bình thường”, Giai đoạn 1 sẽ kéo dài đến cuối tuổi vị
thành niên và giai đoạn đầu của tuổi trưởng thành. Đối với một số người, nó có
thể kéo dài đến cả khi họ đã là người lớn. Một vài người từng thức dậy một ngày
ở tuổi 45 mới bất giác nhận ra rằng họ chưa bao giờ thực sự sống cho chính mình
và tự trách móc mình đã làm gì với bao năm tháng đã qua.
Đây
là Giai đoạn 1. Giai đoạn bắt chước. Luôn luôn tìm kiếm sự chấp thuận và sự xác
tín. Thiếu vắng tư duy độc lập và các giá trị của bản thân.
Chúng
ta phải luôn ý thức được những tiêu chuẩn và kì vọng của những người xung quanh
dành cho chúng ta. Nhưng chúng ta cũng phải đủ mạnh mẽ để hành động bất chấp
những tiêu chuẩn và sự mong đợi của khác khi bản thân mình cảm thấy điều đó là
cần thiết. Chúng ta cần phải phát triển khả năng hành động do mình và vì mình.
Giai
đoạn 2: Tự khám phá bản thân
Trong
Giai đoạn 1, chúng ta học cách hòa nhập với con người và văn hóa xung quanh.
Giai đoạn 2 sẽ là lúc học hỏi điều gì làm chúng ta khác biệt với đám đông. Điều
này đòi hỏi chúng ta bắt đầu tự ra quyết định cho mình, tự thử thách mình, tự
hiểu mình và khám phá ra điều gì khiến mình độc đáo.
Giai
đoạn 2 bao gồm rất nhiều cuộc thử sai. Chúng ta thử nghiệm bằng cách sống ở
những nơi mới lạ, giao lưu với những người mới, uống những đồ mới, và thử “quan
hệ” với người lạ xem sao.
Trong
Giai đoạn 2 của tôi, tôi rời quê hương và thăm thú khoảng 50 quốc gia gì đó.
Giai đoạn 2 của anh trai tôi là đâm thẳng đầu vào hệ thống chính trị ở thủ đô
Washington. Giai đoạn 2 của mỗi người sẽ khác nhau đôi chút bởi vì mỗi chúng ta
đều có sự khác biệt.
Giai
đoạn 2 là quá trình khám phá ra bản thân. Chúng ta thử nhiều thứ. Một số có thể
thành công, 1 số có thể thất bại. Mục đích là để bạn chọn lấy cái nào đúng đắn
và tiếp tục hành động.
Giai
đoạn 2 kéo dài cho tới khi chúng ta bắt đầu chạm đến những giới hạn của mình.
Điều này có thể làm nhiều người khó chịu. Nhưng bất kể mấy diễn giả thành
công có nói gì với bạn, khám phá ra được những giới hạn của mình là một điều
hoàn toàn tốt và lành mạnh.
Bạn
chắc chắc sẽ kém ở khoản nào đó, bất kể bạn có cố gắng đến đâu. Và bạn cần biết
chúng là gì. Tôi không được trời phú cho tài năng xuất sắc ở bất kì môn thể
thao nào. Thật buồn khi học được điều này, nhưng quan trọng là tôi biết mình
không giỏi mảng đó. Tôi cũng chỉ giỏi tự nấu ăn cho mình ngang với em bé làm
văng món nước sốt táo khắp sàn nhà. Chúng ta đều cần phải học được rằng mình
dốt thứ gì. Và biết được điều này càng sớm trong cuộc đời càng tốt.
Vậy
nên, chúng ta không giỏi ở một vài món. Và rồi bạn cũng sẽ học được rằng có
những thứ thật tuyệt trong ngắn hạn, nhưng rồi sẽ chán dần sau một vài năm. Du
lịch thế giới là một ví dụ. Lăng nhăng với cơ số người khác là 1 ví dụ thứ hai.
Uống rượu vào tối thứ 3 là ví dụ thứ ba. Còn rất nhiều nữa. Tin tôi đi.
Biết
được những giới hạn của bạn rất quan trọng bởi vì cuối cùng bạn phải nhận ra chân
lý rằng thời gian của bạn trên Trái Đất này không có nhiều và vì vậy bạn nên
đầu tư nó vào những thứ có ý nghĩa nhất. Điều này có nghĩa là nhận ra rằng
cho dù bạn có khả năng làm được điều gì đó, không có nghĩa là bạn nên làm nó.
Nhận ra rằng bởi vì bạn thích kiểu người này không có nghĩa là bạn nên ở mãi
với họ. Và nhận ra rằng mọi thứ đều có chi phí cơ hội và bạn không thể có tất
cả.
Tôi
biết một vài người không bao giờ cho phép mình cảm thấy giới hạn –
hoặc là bởi vì họ từ chối thừa nhận lỗi lầm của mình hoặc bởi vì họ tự huyễn
hoặc rằng mình không có giới hạn. Những người này sẽ bị kẹt lại trong Giai đoạn
2.
Có
những người “cứ mãi khởi nghiệp” khi đã 38 tuổi, vẫn sống với mẹ và vẫn không
kiếm ra được đồng nào sau 15 năm cố gắng. Có những “diễn viên đầy tham vọng”
vẫn đang làm bồi bản và đã không đi thử vai trong 2 năm. Có những người không
thể an vị vào một mối quan hệ lâu dài bởi vì họ luôn luôn có cảm giác rằng sẽ
luôn có một ai đó tốt hơn xuất hiện. Họ là những người cố “lau chùi” những sai
lầm như thể “giải phóng” sự tiêu cực vào vũ trụ, hoặc “thanh trừng” tất cả
những sai lầm khỏi cuộc đời mình.
Đến
một lúc nào đó, chúng ta đều phải thừa nhận chân lý: cuộc đời này rất ngắn
ngủi, mọi ước mơ của ta đều không thể thành hiện thực, và vì vậy chúng ta nên
cẩn thận lựa và chọn thứ gì chúng ta làm tốt nhất và toàn tâm toàn ý với nó.
Nhưng
những người mắc kẹt trong giai đoạn 2 dành phần lớn thời gian để tự thuyết phục
mình điều ngược lại. Rằng họ như một siêu nhân. Rằng họ có thể vượt qua tất cả.
Rằng cuộc đời họ là sự phát triển và đi lên không bao giờ ngừng, trong khi ai
cũng thể nhìn thấy rõ ràng họ chỉ đang chạy tại chỗ.
Với
những cá nhân lành mạnh, Giai đoạn 2 bắt đầu từ giữa –
cuối tuổi vị thành niên và kéo dài cho đến giữa 20 hoặc giữa 30. Những ai vẫn
mãi kẹt trong giai đoạn 2 thường được mọi người gọi là mắc “Hội chứng Peter
Pan” – những kẻ lông bông cả đời, luôn luôn đi tìm bản thân mình, nhưng không
tìm thấy thứ gì.
Giai
đoạn 3: Toàn tâm toàn ý
Một
khi bạn đã đẩy mình đến những giới hạn và hoặc là biết được những gì mình kém
(ví dụ: thể thao, nghệ thuật nấu ăn) hoặc là hiểu rằng các cuộc vui thì cũng
chúng tàn (ví dụ: hội hè, chơi điện thử, thủ dâm) thì bạn sẽ còn lại những thứ
a) thực sự quan trọng với bạn, và b) bạn không đến nỗi quá tồi. Bây giờ là lúc
bạn cần ghi dấu lên thế giới này.
Giai
đoạn 3 là thời điểm đẹp nhất cho bạn xây dựng lâu đài cuộc đời. Bạn đã
chia tay những người bạn chỉ biết kìm kẹp mình. Bạn đã tạm biệt những trò chơi
vô bổ, lãng phí thời gian. Bạn đã giã từ những giấc mơ ngày xưa mà chắc chắc
không thể sớm thành hiện thực.
Vậy
nên bạn cần tập trung hết sức vào thứ bạn giỏi nhất và tốt nhất cho bạn. Bạn
cần tập trung vào những mối quan hệ quan trọng nhất trong đời. Bạn cần tập
trung vào sứ mệnh duy nhất trong đời bạn, dù là giải quyết cuộc khủng hoảng
năng lượng trên thế giới hay trở thành một nghệ sĩ vẽ kĩ thuật số hoặc trở
thành một chuyên gia về não bộ, hay có những đứa con đáng yêu chảy đầy nước
mũi. Dù nó là gì đi chăng nữa, đây là lúc bạn hoàn thành mọi thứ mình ao ước.
Giai
đoạn thứ 3 là lúc bạn tối đa hóa khả năng của mình mình trong cuộc đời này. Nó
là lúc xây dựng di sản của bạn. Bạn sẽ để lại gì cho cuộc đời khi bạn ra đi?
Mọi người sẽ nhớ về bạn như nào? Dù đó là một nghiên cứu đột phá hoặc một phát
kiến mới tuyệt vời hay một gia đình đáng yêu, Giai đoạn 3 là lúc bạn thay đổi
thế giới này khác đi một chút nhờ sợ tồn tại của bạn trên đời.
Giai
đoạn 3 sẽ kết thúc khi có sự hợp nhất của 2 thứ: 1) Bạn cảm thấy như thế
mình không còn gì có thể phấn đấu được nữa, 2) Bạn đã già và đã mệt và
thấy rằng mình nên uống martini và chơi trò giải ô chữ cả cuộc đời còn lại.
Đối
với những người “bình thường”, Giai đoạn 3 thường kéo dài từ khoảng 30 tuổi tới
tuổi nghỉ hưu.
Những
người bị mắt kẹt ở Giai đoạn thứ 3 thường là do không biết buông bỏ đam mê của
mình và luôn ham muốn nhiều hơn. Chính vì vậy họ sẽ luôn khao khát phấn đấu đến
tận 70 hay 80 tuổi.
Giai
đoạn 4: Di sản
Khi
đến giai đoạn này, mọi người đã dành khoảng 50 năm để đầu tư vào những thứ họ
tin rằng là có ý nghĩa và quan trọng. Họ đã làm được những điều tuyệt vời, làm
việc chăm chỉ, đạt được mọi thứ mình có, có thể đã có một gia đình hay một quỹ
từ thiện hay tạo ra 1 sự đổi thay to lớn trong chính trị hay văn hóa, và giờ họ
đã toại nguyện. Họ đã đạt đến độ tuổi mà năng lượng và hoàn cảnh của họ không
cho phép họ theo đuổi đam mê của mình xa hơn nữa.
Mục
tiêu của giai đoạn này trở thành không chỉ tạo ra 1 di sản mà làm sao để đảm
bảo nó vẫn tồn tại kể cả khi bạn đã ra đi.
Việc
này có thể đơn giản là việc bạn hỗ trợ và răn dạy con cháu của mình và ngắm
nhìn chúng tận hưởng cuộc sống. Bạn cũng có thể giao phó lại các dự án hay
công việc của mình cho các học trò. Bạn cũng có thể là tham gia vào hoạt
động chính trị nhiều hơn để khẳng định các giá trị của mình trong một xã
hội đã đi qua quá nhiều xáo trộn.
Giai
đoạn 4 rất quan trọng về mặt tâm lý bởi vì nó khiến chúng ta dễ chấp nhận sự
thật rằng ta rồi sẽ phải chết. Bởi vì là con người, chúng ta có một nhu cầu
sâu thẳm muốn cảm thấy rằng cuộc đời của mình có một ý nghĩa gì đấy. Thứ ý
nghĩa chúng ta luôn luôn tìm kiếm về bản chất chính là cơ chế tâm lý phòng vệ
chống lại sự khó hiểu của cuộc sống này và sự tuyệt đối cái chết. Đánh mất ý
nghĩa đó, hoặc nhìn nó tuột khỏi tầm tay, hoặc từ từ cảm thấy như thể thế giới
này đã rời bỏ bạn lại phía sau, không khác nào phải đối diện trực diện với sự
lãng quên và để nó nuốt chửng bạn.
Bài
học cần rút ra là gì?
Đi
qua mỗi giai đoạn cuộc đời giúp chúng ta có thể kiểm soát hạnh phúc và sự thịnh
vượng của mình tốt hơn.
Trong
Giai đoạn 1, một người sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào những hành động của người
khác và cần được chấp thuận để có thể hạnh phúc. Đây là một chiến lược sống
kinh khủng bởi vì con người thật khó đoán và bất định.
Trong
Giai đoạn 2, người ta trở nên tự lực hơn, nhưng vẫn dựa vào thành công ngoại
lai để có thể hạnh phúc – tiền, sự tán dương, chiến thắng, chiến công, vvv.
Chúng có thể dễ kiểm soát hơn con người, nhưng về lâu dài chúng vẫn rất khó dự
đoán.
Giai
đoạn 3 sẽ phụ thuộc vào 1 số ít các mối quan hệ và những đam mê mà đã tự chứng
tỏ chúng đáng để theo đuổi từ Giai đoạn 2. Những thứ này đã ổn định hơn qua thử
thách. Và cuối cùng, Giai đoạn 4 đòi hỏi chúng ta chỉ bám giữ vào những gì mình
đã hoàn thành được và nên ngừng kì vọng quá nhiều.
Trong
mỗi giai đoạn, hạnh phúc trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào các giá trị nội tại,
có thể kiểm soát và bớt dựa vào các yếu tố bên ngoài của thế giới không ngừng
xoay chuyển này.
Xung
đột giữa các giai đoạn
Các
giai đoạn sau không thay thế các giai đoạn trước đó. Chúng vượt lên trên nó.
Trong Giai đoạn 2 mọi người vẫn quan tâm đến việc được người khác chấp thuận.
Họ chỉ quan tâm nhiều hơn đến thứ gì khác. Trong Giai đoạn 3, mọi người vẫn
quan tâm tới việc thúc đẩy những giới hạn của chính mình. Chỉ là họ quan tâm
nhiều hơn đến những cam kết mà mình đã đặt ra.
Mỗi
giai đoạn đại diện cho sự xáo trộn các ưu tiên trong cuộc đời mỗi người. Chính
vì lý do này, mà khi mọi người chuyển dịch từ 1 giai đoạn này sang giai đoạn
khác, mọi người sẽ thường trải nghiệm sự mất mát các mối quan hệ. Nếu bạn
đang ở Giai đoạn 2, và tất cả bạn bè của bạn vẫn đang ở đó, rồi đột nhiên bạn
hạ quyết tâm, lao vào Giai đoạn 3 để xây dựng sự nghiệp, nhưng những người bạn
của mình vẫn còn đang đi tìm kiếm bản thân, sự mất kết nối căn bản giữa các giá
trị của bạn và bạn bè của bạn sẽ xuất hiện và lúc đó thật khó để vẫn còn có thể
chơi với nhau.
Nói
chung, mọi người sẽ phóng chiếu giai đoạn của họ lên mọi người xung quanh mình.
Những người ở Giai đoạn 1 sẽ phán xét những người khác qua khả năng họ có được
xã hội chấp nhận hay không. Những người ở Giai đoạn 2 sẽ phán xét những người
khác bằng khả năng vượt qua các giới hạn của chính mình và thử những thứ mới.
Những người ở Giai đoạn 3 sẽ phán xét những người khác dựa trên những cam kết
cuộc đời của họ và những thành tựu họ có thể đạt được. Những người ở giai đoạn
4 sẽ phán xét người khác dựa về những giá trị mà họ bảo vệ và những thứ họ đã
chọn sống vì nó.
Giá
trị của chấn thương tâm lý
Phát
triển bản thân thường được mô tả như một sự tiến bộ trải đầy hoa lệ, đi từ 1 kẻ
ngu ngốc đến sự giác mộ, chưa đựng rất nhiều hoan lạc, bước đi tự hào trên thảm
hoa, và đập tay với 2000 người tại một buổi hội thảo mà bạn phải trả rất nhiều
tiền để tham dự.
Nhưng
sự thật là những chuyển giao trong các giai đoạn của cuộc đời thường được kích
hoạt bởi những dư chấn hay những sự kiện cực kì tiêu cực. Một lần suýt chết.
Một cuộc li hôn. Một tình bạn đổ vỡ hay sự ra đi của người yêu.
Vết
thương làm chúng ta lùi lại và đánh giá lại những động lực sâu thẩm nhất và các
quyết định mà mình đã đưa ra. Nó cho phép chúng ta suy tư về việc liệu
những chiến lược theo đuổi hạnh phúc của chúng ta có thực sự thành công hay
không.
Điều
gì làm chúng ta mắc kẹt
Có
một thứ làm chúng ta mắt kẹt ở mỗi giai đoạn: cảm giác chưa bao giờ là đủ
Mọi
người kẹt ở Giai đoạn 1 bởi vì họ luôn cảm thấy như thể họ là một phiên bản lỗi
và khác biệt với những người khác, vì vậy họ sẽ đặt mọi nỗ lực của mình vào
việc làm những thứ khiến người khác hài lòng. Nhưng bất kể họ có cố gắng tới
đâu, họ sẽ cảm thấy chưa bao giờ là đủ.
Mọi
người kẹt ở Giai đoạn 2 bởi vì họ cảm thấy như thế họ lẽ ra nên làm nhiều hơn,
tốt hơn, mới hơn, hiệu quả hơn. Nhưng bất kể họ có cố gắng tới đâu, họ sẽ
cảm thấy chưa bao giờ là đủ.
Mọi
người kẹt ở Giai đoạn 3 bởi vì họ cảm thấy như thế họ chưa tạo ra đủ ảnh hưởng
có ích lên thế giới này, rằng lẽ ra mình có thể tạo ra nhiều thay đổi tích cực
hơn trong lĩnh vực mà mình đã cam kết. Nhưng bất kể họ có cố gắng tới đâu,
họ sẽ cảm thấy chưa bao giờ là đủ.
Những
người ở Giai đoạn 4 vẫn cảm thấy mắc kẹt bởi vì họ lo lắng rằng di sản của họ
sẽ không bền vững hay không tạo ra thay đổi lớn lao nào cho thế hệ sau. Họ bám
và níu giữ lấy nó và thúc đẩy nó tới những hơi thở cuối cùng. Nhưng họ vẫn thấy
chưa đủ.
Giải
pháp cho mỗi giai đoạn này là hãy nhìn lại. Để vượt lên Giai đoạn 1, bạn phải
chấp nhận rằng mình sẽ không bao giờ có thể làm vui lòng mọi người, và vì vậy
bạn phải đưa ra quyết định cho chính đời mình.
Để
vượt lên Giai đoạn 2, bạn phải chấp nhận rằng bạn sẽ không bao giờ có thể đạt
được mọi thứ bạn ước mơ hay khao khát và vì vậy phải tập trung vào thứ quan
trọng nhất và toàn tâm toàn ý với nó.
Để
vượt lên Giai đoạn 3, bạn phải nhận rằng thời gian và năng lượng là giới hạn và
vì vậy bạn phải xác định lại mục tiêu của mình lúc này là giúp những người khác
quản lý những dự án ý nghĩa mà bạn đã khởi sự.
Để
vượt lên Giai đoạn 4, bạn phải nhận ra rằng thay đổi là điều tất yếu, và sự ảnh
hưởng của một con người, cho dù họ có tài giỏi, quyền thế, có ích tới đâu, cuối
cùng rồi sẽ tan biến.
Và
cuộc đời vẫn sẽ tiếp diễn.
ST.
